De beslissing om met de hulp van een draagmoeder een kind te willen krijgen, heeft niet alleen een medische, ethische, emotionele en praktische kant, maar ook een juridische kant. Op 4 juli 2023 is het wetsvoorstel Wet Kind, draagmoederschap en Afstamming ingediend. Op dit moment bestaat er nog geen wetgeving rondom  draagmoederschap in Nederland.

Bij draagmoederschap wordt een vrouw zwanger met het voornemen een kind te baren ten behoeve van een ander en op die manier de kinderwens van de wensouder(s) te vervullen. De bedoeling is dat de wensouder(s) de juridische ouders met gezag worden.

Vormen van draagmoederschap

Er zijn twee vormen van draagmoederschap.

• Hoogtechnologisch draagmoederschap
• Bij deze vorm van draagmoederschap wordt een IVF-behandeling uitgevoerd, waarbij de eicellen van de wensmoeder of een eiceldonor in het laboratorium worden bevrucht met het zaad van de wensvader. Eén embryo wordt vervolgens in de baarmoeder van de draagmoeder geplaatst. Het kind is dus niet genetisch van de draagmoeder.
  
• Laagtechnologisch draagmoederschap
• Bij deze vorm van draagmoederschap wordt bij de draagmoeder via kunstmatige inseminatie een zwangerschap tot stand gebracht. De draagmoeder is de genetische moeder en de wensvader de genetische vader.

Zowel bij laag als bij hoogtechnologisch draagmoederschap, is de draagmoeder de juridische moeder van het kind. Als de draagmoeder getrouwd is of een geregistreerd partnerschap heeft, dan is haar echtgenoot automatisch de juridische vader van het kind. Omdat het uiteraard de bedoeling is dat de wensouders de juridische ouders met gezag worden, zal er een juridisch traject moeten worden doorlopen.

Draagmoederschap in Nederland

In Nederland is draagmoederschap toegestaan, het is dus niet verboden. Wel is het belangrijk om de juiste stappen te doorlopen, omdat het doorlopen  traject niet in strijd mag zijn met de Nederlandse wet en de Nederlandse openbare orde. Zo is het voor kinderen van groot belang om te (kunnen)  achterhalen uit wie zij zijn geboren, van wie zij genetisch afstammen en onder welke omstandigheden zij zijn ontstaan en geboren. In Nederland wordt het kunnen achterhalen van die ontstaansgeschiedenis door een kind als een van de kernwaarden beschouwd als het gaat om draagmoederschap. Het recht van een kind om zijn of haar afstamming te kennen is een mensenrecht dat is opgenomen in het Internationaal Verdrag inzake de Rechten van het Kind. Er mag dus geen gebruik gemaakt worden van anonieme donoren.

Daarnaast moet het traject met waarborgen omkleed en zorgvuldig zijn. Zo is van belang dat de belangen van zowel het kind, de draagmoeder en de  wensouders gewaarborgd zijn. Geadviseerd wordt dat de draagmoeder (en haar partner), de wensouders en de eiceldonor ieder door een eigen advocaat worden bijgestaan.

Op dit moment is het in Nederland niet toegestaan een oproep te doen om een draagmoeder te vinden. Ook mag een vrouw zich niet openbaar aanbieden als draagmoeder. Het is ook verboden om te bemiddelen bij het vinden van een draagmoeder.

Naast deze verboden is kinderhandel en kinderkoop niet toegestaan. Het is wel toegestaan om de draagmoeder en de donor een onkostenvergoeding te betalen voor de gemaakte kosten.

Juridisch advies door een gespecialiseerde jurist

Het is belangrijk om te weten dat er veel juridische aspecten komen kijken bij een draagmoederschapstraject. Daarom is het raadzaam om tijdig, ruim voor de zwangerschap, contact op te nemen met een gespecialiseerde jurist. Aangeraden wordt dat zowel de wensouder(s), de draagmoeder en haar eventuele partner en de donor worden bijgestaan door een advocaat of notaris. Er zijn namelijk een aantal onderdelen van het traject waar extra aandacht voor moet zijn:

• Voor de zwangerschap moeten de draagmoeder (en haar echtgenoot) en de wensouders afspraken maken die worden vastgelegd in een overeenkomst. Ook moet er, indien gebruik wordt gemaakt van een eiceldonor, een overeenkomst met de eiceldonor zijn.
• Er moeten goede zorgen zijn voor zowel de draagmoeder en de eventuele eiceldonor als de wensouders (denk aan psychologische zorg, en het afsluiten van verzekeringen, zoals een arbeidsongeschiktheidsverzekering en overlijdensrisicoverzekering).

Tijdig betekent ruim voor een zwangerschap. Op die manier weten alle betrokkenen wat er komt kijken bij het juridische traject, wat ieders rechten en plichten zijn en worden de verwachtingen en afspraken helder neergelegd in schriftelijke overeenkomsten. Het is belangrijk dat door alle betrokkenen vooraf goed wordt nagedacht over de gevolgen van het gekozen draagmoederschapstraject.

Draagmoederschap in het buitenland

Soms is het niet mogelijk om in Nederland een draagmoederschapstraject te doorlopen en zijn de wensouders aangewezen op het buitenland. In bepaalde landen is draagmoederschap wettelijk gereguleerd, zoals in Canada en de Verenigde Staten.

Er zitten grote verschillen in de draagmoederschapstrajecten en ethische benaderingen (zoals bijvoorbeeld de behandeling van draagmoeders, al dan niet gebruik maken van anonieme donoren etc.) in de verschillende landen met betrekking tot draagmoederschap. Daarom is het heel erg belangrijk dat de wensouders zich vooraf goed laten voorlichten zodat de juiste keuzes gemaakt worden. 

Juridisch advies door een Nederlandse gespecialiseerde jurist

Als u kiest voor een draagmoederschapstraject in het buitenland is het van groot belang u ook in Nederland door een advocaat te laten adviseren. Deze zal de donor- en draagmoederschapsovereenkomsten voor de ondertekening controleren of het traject wat zal worden doorlopen met voldoende waarborgen omkleed is en of niets in strijd zal zijn met de Nederlandse openbare orde.

Als het juridisch ouderschap van wensouders in het buitenland wordt vastgesteld, wordt dat op dit moment nog niet automatisch erkend in Nederland. Er zal dan door de wensouders nog een procedure bij de Nederlandse rechtbank gevoerd moeten worden. De rechter kan het ouderschap van de wensouders erkennen dan wel vaststellen.

In het geval de wensouders meerdere nationaliteiten bezitten, dan is het raadzaam dat ook advocaten uit de betreffende landen worden betrokken, omdat in die landen de juridische uitkomst anders kan zijn.

Landelijk Informatiepunt draagmoederschap

Op draagmoederschap.nl vindt u betrouwbare informatie en ervaringsverhalen over gezinsvorming dankzij de hulp van een draagmoeder. Draagmoederschap.nl richt zich op (wens)ouders, draagmoeders, eiceldonoren, kinderen en anderen die persoonlijk of beroepsmatig te maken hebben met draagmoederschap. Het morele recht van kinderen om hun ontstaansgeschiedenis en afstammingsinformatie te kennen, en de ruimte en vrijheid voor kinderen om familierelaties zelf te kleuren en vorm te geven, vormen daarbij het uitgangspunt. 

Draagmoederschap.nl is een samenwerkingsverband van verschillende organisaties die betrokken zijn bij draagmoederschap. Ook Stichting DuRF neemt hieraan deel.